Bảo vệ hệ miễn dịch trong thời kỳ trẻ ăn dặm 

PNO - Hầu hết các bà mẹ nuôi con nhỏ đều nhận thấy trong giai đoạn trẻ chuyển tiếp từ bú mẹ hoàn toàn sang ăn dặm (từ 5 – 6 tháng trở đi), trẻ thường hay mắc các bệnh nhiễm khuẩn như tiêu chảy, viêm đường hô hấp, dị ứng … Chính vì vậy, việc bảo vệ hệ miễn dịch cho trẻ trong thời gian này là điều rất quan trọng.

Trước hết, chúng ta cần biết sơ qua về hệ miễn dịch. Ở trẻ sơ sinh tồn tại 2 loại bảo vệ miễn dịch. Khi sinh ra, trẻ đã có sẵn các kháng thể mà mẹ truyền qua nhau thai. Đây chính là các “thành viên” giúp trẻ được bảo vệ một cách thụ động, nhưng rất hữu ích vì tác dụng tức thì ngay sau sinh. Các kháng thể được truyền qua sữa mẹ khi trẻ bú cũng nằm trong nhóm này. Khi trẻ lớn dần, cơ thể có thể tự sản xuất các kháng thể chống lại bệnh tật. Đó chính là quá trình hình thành các bảo vệ miễn dịch chủ động và tích cực. Các kháng thể này có “trí nhớ” đối với các tác nhân gây bệnh, mỗi kháng thể như một đội “đặc nhiệm” chống lại kẻ thù. Chúng có “trí nhớ” và do vậy, giúp bảo vệ trẻ một cách tích cực.

Bảo vệ miễn dịch từ rất lâu đã được nhắc tới như là cứu cánh giúp phòng chống được bệnh tật, nhất là trẻ em. Tuy nhiên, hầu hết các bà mẹ nuôi con nhỏ đều nhận thấy trong giai đoạn chuyển tiếp từ bú mẹ hoàn toàn sang ăn dặm (từ 5 – 6 tháng trở đi) trẻ rất hay mắc các bệnh nhiễm khuẩn như tiêu chảy, viêm đường hô hấp, dị ứng … Các nhà khoa học cho rằng sự suy giảm sức đề kháng của trẻ trong giai đoạn ăn dặm là l‎‎ý do dẫn tới hiện tượng này.

Ngay từ khi còn trong bào thai trẻ đã được mẹ truyền các kháng thể giúp bảo vệ trẻ khỏi các bệnh nhiễm trùng trong những tháng đầu đời. Tuy nhiên, sau đó các kháng thể này bắt đầu giảm mạnh, trong khi hệ thống miễn dịch của trẻ chưa hoàn chỉnh. Phải đến 3 – 4 tuổi hệ thống này mới được hoàn thiện, và cơ thể trẻ mới có thể sản xuất đầy đủ các kháng thể giúp chống lại các bệnh nhiễm trùng.

Hơn nữa, trong thời gian ăn dặm, trẻ bú mẹ ít hơn nên kháng thể truyền qua sữa mẹ cũng bị giảm đi, làm cho hệ thống miễn dịch suy yếu và tạo thành một “khoảng trống miễn dịch”. Khoảng thời gian giao thoa của hai hệ thống miễn dịch thụ động và chủ động trong giai đoạn từ 4-6 tháng đến 3 tuổi chính là thời điểm của “khoảng trống miễn dịch” làm trẻ trở nên nhạy cảm đối với các bệnh nhiễm trùng và dị ứng.

Cẩn thận với “khoảng trống miễn dịch” trong thời kỳ ăn dặm

Thời gian ăn dặm tình cờ trùng lặp với khoảng trống miễn dịch. Ở giai đoạn này trẻ hay bị mắc các bệnh nhiểm khuẩn đường hô hấp và tiêu hóa. Trong 6 tháng đầu đời, nếu  trẻ được bú mẹ hoàn toàn thì sự vượt trội của các vi khuẩn có lợi trong sữa mẹ (bifidobacteria) sẽ giúp trẻ ít bị các bệnh nhiễm trùng đường ruột.

Giai đoạn trẻ ăn dặm sau đó đã làm mất cân bằng hệ vi khuẩn đường ruột, làm hệ tiêu hóa của trẻ trở nên yếu, tăng nguy cơ khu trú các loại vi khuẩn có hại trong đường ruột. Mặt khác, thời kỳ ăn dặm cũng là thời gian trẻ gia tăng tiếp xúc với môi trường bên ngoài  (vì trẻ bắt đầu biết lẫy, biết bò, biết đi,biết vơ đồ vật cho vào miệng…). Thời kỳ này, trẻ rất dễ mắc các bệnh nhiễm khuẩn: tiêu chảy, viêm tai, nhiễm trùng đường hô hấp, cộng với sự suy giảm sức đề kháng do “khoảng trống miễn dịch” gây ra, khiến cho trẻ ít có khả năng chống đỡ các căn bệnh nhiễm trùng.

Chính vì vậy, việc bảo vệ miễn dịch trong thời kỳ ăn dặm là vô cùng quan trọng. Nếu được bảo vệ tốt trẻ sẽ khỏe mạnh, ít đau bệnh.  Những trẻ có hệ thống miễn dịch tốt cũng chính là những trẻ khỏe mạnh,  phát triển tốt về thể lực và trí não. Đây cũng chính là điều mong muốn của tất cả các bậc làm cha mẹ.

Giúp trẻ ăn dặm vượt qua “khoảng trống miễn dịch” 

PNO - Khoảng từ 6 tháng tới 3 tuổi là thời gian giao thoa giữa hai hệ miễn dịch, một là bảo vệ miễn dịch thụ động (nhờ vào các kháng thể từ mẹ truyền qua nhau thai trong thời kỳ bào thai và qua sữa mẹ sau khi trẻ chào đời) và hai là bảo vệ miễn dịch chủ động (do trẻ tự tạo ra). Đây chính là “khoảng trống miễn dịch” của trẻ.

Điều này có thể l‎ý giải vì sao trẻ hay bị các bệnh nhiễm trùng và dị ứng ở độ tuổi này. Để giúp trẻ vượt qua giai đoạn “khoảng trống miễn dịch” thì việc cung cấp cho trẻ một chế độ dinh dưỡng hợp lý đóng một vai trò quan trọng.

Tăng cường miễn dịch cho trẻ bằng cách nào?

Để bảo vệ miễn dịch của trẻ trong giai đoạn ăn dặm,  các bà mẹ cần phải cho con bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu. Chúng ta đều biết ngoài các thành phần dinh dưỡng thiết yếu cho sự phát triển của trẻ, sữa mẹ còn chứa rất nhiều các yếu tố tăng cường miễn dịch ví dụ như các kháng thể.

Người ta còn phát hiện sữa mẹ chứa rất nhiều các vi khuẩn có lợi như Bifidobacteria hoặc Lactobacillus, giúp tăng cường sức đề kháng cho trẻ. Nếu vì l‎ý do nào đó mẹ thiếu hoặc mất sữa,  nên chọn các loại sữa có bổ sung các vi khuẩn có lợi hoặc thức ăn giúp vi khuẩn có lợi phát triển. Khi bước sang giai đoạn ăn dặm,  nên chọn các loại thức ăn dặm, các loại sữa và bột ngũ cốc có bổ sung các loại vi khuẩn có lợi.

Probiotics giúp trẻ bù đắp “khoảng trống miễn dịch” trong thời gian ăn dặm

Thời gian gần đây, chúng ta thường nghe nhiều về khái niệm “Probiotics” mà không phải ai cũng hiểu Probiotics là gì. Probiotics trên thực tế chính là các vi khuẩn sống có lợi ở đường ruột, khi ăn vào đem lại các lợi ích sức khoẻ cho con người nhờ cải thiện hệ vi sinh đường ruột và chức năng của ruột. Bifidobacteria và Lactobacillus là hai probiotics thông dụng nhất hiện nay. Các nhà khoa học đã tìm được rất nhiều bằng chứng chứng minh vai trò to lớn của chúng trong giảm nguy cơ tiêu chảy và độ nặng của tiêu chảy, đặc biệt là tiêu chảy cấp và tiêu chảy do sử dụng kháng sinh. Probiotics còn giúp ngăn ngừa dị ứng như viêm da dị ứng, dị ứng thức ăn, mề đay…

Hiện nay trên thị trường có nhiều sản phẩm có chứa probiotic khác nhau nhưng các bà mẹ cần lưu ý: không phải tất cả các vi khuẩn có lợi đều là probiotic mà chỉ khi các vi khuẩn này được bổ sung đầy đủ vào cơ thể, với tác dụng được chứng minh trên lâm sàng mới được gọi là probiotics. Hơn nữa, mỗi chủng vi khuẩn lại có tác dụng đặc thù. Ví dụ, B.lactic là chủng đã được chứng minh trên lâm sàng là an toàn và có tác dụng tăng cường miễn dịch và bảo hệ tiêu hóa.

Ngoài ra, thức ăn dặm phải có đầy đủ vitamin và khoáng chất như sắt, kẽm, vitamin A & C, nhằm góp phần xây dựng hệ miễn dịch, tăng cường sức đề kháng cho trẻ. Các vitamin và khoáng chất này đều có trong các loại thực phẩm chúng ta cho trẻ ăn hàng ngày, ví dụ kẽm có nhiều trong thịt cóc, thịt gà, thịt lợn thăn,  các loại thủy hải sản ;  sắt có nhiều trong gan, tim, bầu dục, lòng đỏ trứng ;  vitamin A có trong các loại thịt, phủ tạng: gan, tim... và nguồn tiền vitamin A (betacaroten) có trong các loại quả có màu vàng và đỏ như: gấc, cà rốt, bí đỏ, đu đủ ... và các loại rau có màu xanh thẫm như rau ngót, rau muống, rau đay…   Vitamin C có trong các loại quả như: bưởi, cam, quýt, chuối, thanh long và các loại rau xanh.

Như vậy, với hiểu biết đầy đủ và chọn lựa đúng đắn chế độ ăn cho trẻ trong thời kỳ ăn dặm, chúng ta có thể giúp trẻ rất nhiều trong việc vượt qua “khoảng trống miễn dịch”. Tiếp tục cho trẻ bú sữa mẹ, chọn lựa thức ăn ăn dặm có chứa các dưỡng chất tăng cường miễn dịch là phương pháp tốt nhất để giúp trẻ ít bị bệnh tật và phát triển khoẻ mạnh.

ThS. BS Lê Thị Hải
(Trưởng khoa Khám – Tư vấn dinh dưỡng trẻ em
Viện Dinh dưỡng Trung Ương)